همان گونه که مى‏دانیم، حفظ و نگهدارى یک نهضت و انقلاب، از انجام آن مهمتر است. حضرت زینب (علیهاالسلام) بعد از حادثه جانسوز دهم محرم الحرام سال 61 هجرى، پیام رساى خویش را از دشت خونین کربلا براى مسلمانان ابلاغ نمود و آن را براى همیشه در تاریخ، زنده نگاه داشت.البته، حضور و نقش عظیم آن حضرت در نهضت کربلا، منحصر به بعد از قیام نیست، بلکه ایشان از ابتداى راه، حضورى فعال و تعیین کننده در انقلاب حسینى داشتند. همیارى حضرت زینب (علیهاالسلام) با امام حسین (علیه‏السلام) در انجام مسؤولیت‏ها را مى‏توان بزرگترین نقش آن حضرت، تا قبل از ظهر عاشورا دانست. آن حضرت به عنوان امین امام، بخش وسیعى از مسؤولیت‏ها و امور کاروان را بر عهده داشت، تا امام (علیه‏السلام) فرصت و فراغ بیشترى براى آماده سازى قیام داشته باشد. اما اصلى‏ترین وظیفه حضرت زینب (علیهاالسلام)، بعد از ظهر عاشورا، متجلى مى‏شود. اگر نبود آن عالمه غیر معلمه در کربلا، نه تنها انقلاب امام حسین(علیه‏السلام) دستخوش تحریف مى‏گردید، بلکه اسلام نیز در معرض خطرى جدى قرار مى‏گرفت. تبلیغ پیام شهادت، سرپرستى قافله اسرا، پرستارى از امام سجاد(علیه‏السلام)، حفظ و حراست زنان و کودکان، و... مسؤولیت‏هاى سنگینى بود که آن حضرت پس از قیام عهده دار بود. سخنرانى حضرت زینب (علیهاالسلام)، در بارگاه ابن زیاد و یزید، آن چنان شورانگیز بود که ارکان حکومت اموى را به لرزه انداخت. سخنان پرشور او در تشریح اهداف انقلاب حسینى و بیان اوضاع اندوهبار روز عاشورا، دسیسه‏ها و جنایات رژیم را برملا نمود. روشنگرى‏هاى آن حضرت، توانست جامعه چشم و گوش بسته آن زمان را بیدار کند. پیامد تلاش‏هاى حضرت زینب(علیهاالسلام) انقراض حکومت اموى و جلوگیرى از اتلاف خون پاک شهداى کربلا، و در نتیجه، احیاى مجدد اسلام بود. آن حضرت در کوفه، شام و مدینه ، به افشاگرى بنى امیه اقدام نمود و چهره کریه‏شان را به مردم نشان داد؛ و این خود قیامى دیگر شد، براى براندازى دستگاه فاسد خلافت. گر چه زینب(علیهاالسلام) اندکى بیش، پس از واقعه جانسوز کربلا زندگى نکرد، ولى در همین مدت اندک، کنگره‏هاى کاخ ستم را فرو پاشید، و پیام عاشوراى امام حسین(علیه‏السلام)راتاابدماندگارکرد. نقش سایرزنان پس از قیام‏غیر از زینب(علیهاالسلام)، عده دیگرى از زنان نیز بودند که به رهبرى و مدیریت حضرت(علیهاالسلام)، کارهاى تبلیغى و فرهنگى بسیارى پس از حماسه عاشورا انجام دادند که تأثیر زیادى بر جامعه آن روز داشت و چه بسا اثرات آن تا به امروز ادامه دارد. نقش آفرینى زنان را پس از قیام عاشورا، از دو بعد عمل و گفتار، مى‏توان مورد بررسى قرار داد:

1-نقش عملى زنان پس از قیام عاشورابعد از به پایان رسیدن جنگ، زنان در عرصه عمل، نسبت به فاجعه‏اى که از سوى دستگاه غاصب یزید بر امام حسین(علیه‏السلام) و یارانش وارد شده بود را به شدت محکوم نمودند. و جالب این که اکثر این زنان، کسانى بودند که شوهرانشان در سپاه کوفه، بر علیه امام به مبارزه پرداخته بودند که در ذیل به چند نمونه از آن‏ها مى‏پردازیم.                                                                                         

- زنى از قبیله بنى بکربعد از ظهر عاشورا، زنى از قبیله بنى بکر که همسرش در لشکر عمر بن سعد بود، از وضعیت اسراء متأثر شده، شمشیر به دست مى‏گیرد و به سوى سپاه کوفه هجوم مى‏برد و به قوم خود مى‏گوید: «اى آل بکر! دختران رسول خدا را غارت کنند، در حالى که جز خدا پناهگاهى ندارند؛ براى خون‏هاى رسولخدا(صلى‏الله‏علیه‏وآله)قیام کنید.»همسرش او را از آن کار منع کرد و به اردوگاه باز گرداند.

- زنان بنى اسدپس از پایان جنگ، بدن‏هاى مطهر شهدا بر روى زمین تفتیده کربلا مانده بود، و هیچ کسى جرأت نداشت که براى دفن و کفن اجساد قدم بردارد؛ چرا که طبق دستور عمر سعد، مأمورى بر بدن‏ها گمارده شده بود. در این وضعیت، زنان قبیله بنى اسد که در نخلستان‏هاى نزدیک کربلا بودند، با بیل و وسایل دیگر، به سوى میدان هجوم بردند. مردان آن‏ها با دیدن حرکت شجاعانه زنان، به کمک آمدند و به کفن و دفن شهیدان پرداختند.

- ام عبدالله‏او همسر «مالک بن نسیر» بود. شوهر او در روز عاشورا با شمشیر بر سر مبارک امام ضربتى زد و عرقچینى که بر سر امام بود، پاره شد و امام مجروح گردید. پس از جنگ، او عرقچین را به خانه آورد و به همسرش داد تا آن را بشوید. اما ام عبدالله گفت: «به غارت رفته پسر دختر پیغمبر(صلى‏الله‏علیه‏وآله) را به خانه آورده‏اى؟آنراازپیش من ببر.» و این زن، بدین گونه اعتراض خویش را به عمل قبیح کوفیان و همسرش اعلام داشت.

- نوار همسر خولى‏پس از آن که خولى بن یزید اصبحى سر مبارک امام را براى کسب جایزه به کوفه آورد، ابتدا آن را به خانه برد. همسرش در نهایت اعتراض، شوهرش را طرد و نسبت به او ابراز انزجار نمود. سپس به حیاط رفت و نزدیک سر مبارک امام تا صبح بیدار نشست. در کتب تاریخى، از مشاهدات وى در این شب، نسبت به حضور فرشتگان براى تکریم و تقدیس سر مبارک امام مطالبى آمده است.

- زنان آل ابى سفیان‏سخنرانى‏ها و خطابه‏هاى پر شور حضرت زینب(علیهاالسلام)، در مجلس ابن زیاد و یزید، موجب گردید که زنان آل ابى سفیان از این واقعه متأثر شده، مراسم نوحه سرایى و گریه و شیون براى امام حسین(علیه‏السلام) و یارانش بر پا دارند.و بدین ترتیب، انزجار و اعتراض خویش را نسبت به عمل مردان ناجوانمرد خود اعلام دارند.

- هند همسر یزید بن معاویه‏پس از افشاگرى زینب کبرى(علیهاالسلام)، هند که از واقعه تلخ عاشورا سخت متأثر و ناراحت شده بود، به همسرش در مورد به شهادت رساندن امام حسین(علیه‏السلام) اعتراض نمود و گفت: «اى یزید! آیا تو دستور داده‏اى سر حسین فرزند رسول خدا را از تن جدا کنند و بالاى نیزه برند؟ آیا تو فرزند فاطمه را کشتى؟» یزید مضطرب شد و براى گریز از کارى که کرده بود، گفت: «... خدا بکشد ابن زیاد را که او را کشت، من به کشتن او راضى نبودم.» نکته قابل تأمل در این مطلب، انزجار هند، همسر یزید، از حرکت شوم همسرش مى‏باشد که با این اعتراض، ضربه سختى بر حکومت شوهر خود وارد کرد. این‏ها نمونه‏هایى از واکنش زنان کوفه و شام به عملکرد مردانشان بود. اما بانوان دیگرى هم با کردار خویش، در جبهه‏اى تبلیغى به مبارزه علیه آل ابى سفیان پرداختند. ایشان از همراهان و پیروان امام حسین(علیه‏السلام) بودند، که با اقدامات هوشیارانه، اعتراض خویش را بیان نمودند.

- رباب همسر امام حسین(علیه‏السلام)رباب همسر امام حسین(علیه‏السلام)، دختر «امرء القیس بن عدى بن اوس» بود. او در کربلا حضور داشت و شاهد شهادت همسر و فرزند شیر خواره‏اش على اصغر بود. وى پس از کربلا و اسارت، در مدینه ساکن شد. در برخى روایات آمده است که در بازگشت اسرا به مدینه، رباب دستور داد تا سقف خانه‏اش را بردارند و خود و دخترش سکینه، در خانه بى سقف روزگار گذراندند. چون به او گفته مى‏شد که از زیر آفتاب سوزان برخیز. با گریه و شیون مى‏گفت: من با چشمان خود حسین(علیه‏السلام) را دیدم که گرمى آفتاب، بدن او را مى‏گداخت. و این خود نوعى مبارزه و قیام علیه ستم یزید و عمّالش بود. رباب با این حرکت، به تحریک احساسات و عواطف مردم پرداخت، تا زمینه را براى قیام‏هاى دیگر مردمى فراهم سازد.

- زنان مدینه و بنى هاشم بعد از واقعه کربلا، زنان مدینه، بر سر قبر رسول خدا(صلى‏الله‏علیه‏وآله) رفتند و مراسم عزادارى برپا نمودند. آنان بدون هیچ هراسى از دستگاه حاکمه، با شور و شعور، دست به اقدامى مهم زدند. آنان با رفتن بر سر قبر پیامبر(صلى‏الله‏علیه‏وآله)، با زیرکى و تیزبینى، به همه نشان دادند که این فرزند رسول خداست که به شهادت رسیده است. و پس از آن تا یک سال، روز و شب، در مدینه نوحه سرایى مى‏کردند. امام صادق (علیه‏السلام) نیز در این زمینه مى‏فرمایند: پس از واقعه کربلا، هیچ زن هاشمى، سرمه به چشم نکشید و خضاب نکرد. دودى نیز از خانه بنى هاشم برنخاست تا پنج سال که عبیدالله بن زیاد کشته شد.» و این نشانگر نقش اساسى و مهم زنان در حفظ و تداوم نهضت حسینى بود. اینان با عزادارى‏هاى پى در پى، در حقیقت، به مبارزه علیه حکومت بیدادگر یزید برخاستند و با حرکت‏هاى مثبت که در نهایت لطافت و ظرافت انجام مى‏شد، در اذهان تأثیر به سزایى گذاشتند. زنان انصار نیز به همراهى زنان بنى هاشم، زمینه را براى شروع مبارزاتى نو بر ضد دستگاه بنى امیه فراهم ساختند، و با شعور دینى و سیاسى خویش، گامى بلند در احیاى نهضت عاشورا برداشتند.

2- نقش سخنرانى و خطابه‏هاى زنان پس از قیام‏علاوه بر اقداماتى که زنان در عرصه عمل انجام دادند، خطابه‏ها و سخنرانى‏هاى بانوان هاشمى را مى‏توان مهمترین عامل براى روشنگرى مردم و براندازى حکومت یزید دانست؛ چرا که اگر نبود این افشاگرى‏ها، جامعه خفته آن روز متحول نمى‏گردید و نداى حق‏طلبى و ستیز علیه ستم، بلند نمى‏شد.

همان گونه که گذشت، امام سجاد (علیه‏السلام) و زینب کبرى (علیهاالسلام) بزرگترین نقش را در این زمینه ایفا کردند. آن‏ها با اخطارها، هشدارها و بیدار باش‏ها، ضربه سنگینى بر آل امیه وارد نمودند. اما دیگر زنان هاشمى نیز که در نهایت فصاحت و بلاغت بودند، نقش مهمى در خنثى‏سازى تبلیغات مسموم اموى داشتند. زنانى چون ام کلثوم 19 و فاطمه صغرى دختر20 امام حسین(علیه‏السلام) و... . نکته قابل ذکر این که طبق آمار تاریخى، 21 زن در روز عاشورا، از سپاه و کاروان امام حسین به اسارت درآمدند، که از این عده 6 نفر غیر هاشمى و بقیه، زنان بنى هاشم بودند.21 اسارت این بانوان اگر چه اجبارى و ناخواسته بود، ولى آن‏ها را در موقعیتى قرار داد که توانستند پیام خود را به گوش مردم برسانند. آنان هر جا رسیدند، از فرصت‏ها سود جسته، وقایع کربلا را بازگو کردند. خطبه‏هاى پرنفوذ این بانوان بزرگوار، که مصداق نیکوى امر به معروف و نهى از منکر است، چنان تأثیرى بر اذهان خفته مردم گذاشت که زمینه ساز تحولاتى عظیم و قیام‏هایى چون قیام توابین و قیام مختار گردید. علاوه بر آن، این سخنرانى‏ها و روشنگرى‏ها، دستاوردهاى مهم دیگرى نیز داشت که رسوا ساختن دستگاه حاکم، دادن روح مقاومت و ایستادگى به مردم، ایجاد وحدت و یکدلى در بین مردم جهت مبارزه و قیام، بیدارى افکار و اندیشه‏ها، تهیه عوامل سقوط رژیم، توسعه معارف اسلامى، ایجاد ارزش‏هاى اخلاقى جدید و... از جمله این دستاوردهاست. تأمل درباره شخصیت و موقعیت هر یک از این زنان، مى‏تواند عظمت و بزرگى اقدامات شایسته آنان را جلوه‏گر نماید و درسى باشد براى زنان درعصرهاى مختلف، براى وصول به اهداف عالیه اسلام.

برگرفته از سایت آفتاب